روند انجام عمل پیوند قرنیه و توصیه های قبل و بعد از عمل

جهت انجام عمل پیوند قرنیه مراحل زیر طی می‌شود:

1. قبل از عمل جراحی                                                                                                           

الف: معاینه توسط پزشک معالج و تایید ضرورت انجام عمل پیوند

ب: ارسال درخواست بافت توسط پزشک معالج به واحد اخذ پذیرش بانک چشم. بدیهي است در فرم مذکور مشخصات فردی بیمار، تشخیص بیماری، نوع عمل(پیوند کامل یا لایه‌ای)، محل عمل و تاریخ تقریبی عمل جراحی باید مشخص شود.

ج: واریز هزینه فرآوری قرنیه به حساب بانک چشم

شماره حساب‌هاي بانک چشم به شرح ذيل است:

– حساب شماره 0106913103004، بانک ملي شعبه اسکان، کد 127

– حساب شماره 5000038، بانک رفاه شعبه بيمارستان لبافي نژاد، کد 132

– حساب شماره 62/2004689 بانک ملت شعبه اسکان، کد 65201

– حساب شماره 115510010 بانک تجارت شعبه اسکان، کد 033

توجه: هزینه فرآوری جهت بافت برای پیوند کامل و لایه‌ای در سراسر ایران یکسان بوده و تنها هزینه عمل DSAEK (دزک) مقداري بیشتر می‌باشد. هزینه مذکور توسط بیمه‌های دولتی و مکمل پوشش داده می‌شود. جهت اطلاع از هزینه دقیق فرآوری بافت قرنیه و یا اسکلرا در بانک چشم لطفا با شماره تلفن‌هاي 6-88208604، 88799242، 88208572 و 6-88640114 تماس حاصل فرمایید.

II-روز عمل جراحی

   روز عمل لازم است حداقل 6 ساعت بیمار به حالت ناشتا به بیمارستان مراجعه نماید و رعايت مراحل زیر الزامیست:

الف: استحمام

ب: ناشتا بودن به مدت 6 ساعت

ج: درصورتیکه بیمار سابقه مصرف داروهای ضد فشار خون و یا داروهای کنترل کننده بیماری قند(دیابت) دارد توصیه می‌شود با مقدار کمی آب این داروها را مصرف نماید.

د: بیمارانی که از انسولین استفاده می‌نمایند باید طبق نظر پزشک معالج اقدام نمایند.

ه: قطع داروهای رقیق کننده خون مانند آسپرین، وارفارین و سایر داروها جهت انجام پیوند قرنیه ضرورت ندارد ولی مسوولیت قطع یا ادامه دادن آن بر عهده پزشک معالج می‌باشد که لازم است سوال شود.

و: بیماران از به‌همراه داشتن هر شی قیمتی و زیورآلات خودداری نمایند.

ز: بيماران مبتلا به آسم يا بيماري‌هاي تنفسي ديگر شامل آمفيزم و برونشيت مزمن که از اسپري تنفسي استفاده مي‌کنند بايد اسپري خود را در روز عمل به همراه داشته باشند.

ر- در زمان عمل چشم بايد عاري از هر گونه التهاب و يا عفونت باشد در غير اين صورت زمان انجام عمل به پس از بهبودي چشم بيمار موکول خواهد شد.

پیوند قرنیه عمدتا با بیهوشی عمومی و یا به ندرت با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. بیان هرگونه حساسیت دارویی و یا اعتیاد به مواد و یا داروی خاص و یا ابتلا به بیماری‌های مزمن کبدی همانند هپاتیت B، C و یا HIV باید به اطلاع متخصصین بیهوشی رسانده شود.

زمان عمل بسته به نوع بیماری و نوع پیوند متغیر است و حدود یکساعت می‌باشد. نخ مورد مصرف از نوع نایلون10-صفر (به نازکی تارمو) می‌باشد. درخاتمه عمل چشم پانسمان می‌شود و با محافظ(شیلد) پوشانده خواهد شد. پس از هوشیاری مختصری درد و سوزش وجود دارد و این موضوع طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود.

بلافاصله پس از هوشیاری کامل فرد می‌تواند کلیه داروهای غیر چشمی که از قبل مصرف می‌نموده است را شروع نماید (از قبیل آسپرین، داروهای ضد فشارخون، قرص قند و…) مگر آن‌که پزشک معالج کتباً مصرف این داروها را منع کرده باشد.

III- پس از عمل جراحی

 معمولا اولین معاینه 24ساعت پس از عمل انجام می‌شود که پس از برداشتن پانسمان ابتدا دید بیمار اندازه‌گیری می‌شود. معمولا دید در این مرحله راضی کننده نیست ولی به تدریج بهبود می‌یابد.

درد شدید معمولا وجود ندارد ولی درد خفیف توام با سوزش، طبیعی است که به تدریج برطرف می‌شود. بیمار در صورت نیاز می‌تواند از ضد دردهای رایج مانند استامینوفن استفاده کند. از روز بعد از عمل جراحی اجرای دستورات زیر الزامی است.

1. نحوه مصرف قطره‌ها: از پزشک معالج سوال شود. معمولا پس از عمل دو یا چند نوع قطره باید مصرف شود. نکته مهم رعایت فاصله زمانی 5 تا10 دقیقه بین مصرف قطره‌های مختلف می‌باشد. معمولا به علت تحریک چشم و اشک‌ریزش ممکن است قطره به خوبی داخل چشم نفوذ ننماید. در این موارد بهتراست هر قطره را 2بار به فاصله یک دقیقه مصرف نمود.
2. باید توجه داشت که قرنیه پیوند شده تا ماه‌ها پس از عمل فاقد حس بوده و فرد ممکن است تماس اشیا با قرنیه را حس ننماید. (متوجه نشود) بنابراین از تمیز کردن پلک‌ها با دستمال کاغذی و یا پنبه باید خودداری نمود. تمیز کردن اطراف چشم با پنبه مرطوب با سرم فیزیولوژی بلامانع است.
3. محافظت از چشم پیوند شده در مقابل ضربه و فشار خارجی. باید توجه داشت در عمل پیوند کامل و یا لایه‌ای هیچ‌گاه مقاومت اولیه چشم پس از عمل حاصل نمی‌شود. بنابراین مراقبت از ضربه به چشم مساله بسیار جدی می‌باشد. جهت انجام این مهم می‌توان از پلاستیک‌های محافظ که با چسب روی کره چشم ثابت می‌شوند استفاده کرد. معمولا از این پلاستیک‌ها هنگام خواب و یا هنگام سوار شدن به اتومبیل استفاده می‌شود. بعد از عمل پانسمان چشم با “پد” و یا گاز استریل ضرورت ندارد و تنها استفاده از پلاستیک محافظ (شیلد) کفایت می‌کند. شیلد باید باچسب‌های بلند به صورت بيمار ثابت شود و استحکام چسب‌ها در حدی باشد که بتواند در مقابل ضربه احتمالی مقاومت نماید. استفاده از کش جهت ثابت نگهداشتن محافظ چشمي بسيار خطرناک مي‌باشد زيرا در صورت در رفتن و برخورد به چشم مي‌تواند سبب آسيب قرنيه پيوندي شود.

نکته: جهت استحکام بهتر محافظ بهتر است از چسب‌های پلاستیکی‌ استفاده شود. چسب‌های کاغذی اکثرا در اثر گرما خاصیت چسبندگی خود را از دست می‌دهند. آقایان بهتر است تا مدتی پس از عمل صورت خودرا اصلاح نمایند تا چسبندگی محافظ افزایش یابد. از آنجاییکه استفاده از محافظ با چسب ممکن است موجب حساسیت و آزردگی پوست صورت شود، می‌توان به‌جای آن از عینک‌های محافظ در ساعات بیداری استفاده نمود. این عینک‌ها می‌بایست به میزان کافی صفحه بزرگی داشته باشند تا در حین ضربه احتمالی از چشم و بافت‌های اطراف محافظت نمایند.

• تعداد روزهای پس از عمل را باید به‌خاطر داشت چون برداشتن بخیه ها اکثر اوقات بر اساس زمان پس از عمل انجام می‌شود.
• بیمار می‌بایست در هر مراجعه داروهای مورد مصرف خودرا به همراه داشته باشد.
• بیمار می‌بایست راه‌های تماس با پزشک معالج خودرا بداند تا درصورت بروز هرگونه مشکل اورژانسی با پزشک معالج خود تماس بگیرد.
• رژیم غذایی: دو ساعت پس از اتمام عمل هیچ‌گونه محدودیت غذایی خاصی وجود ندارد. در پاره‌اي از موارد به علت باقی ماندن اثرات داروهای بیهوشی ممکن است بیمار از تهوع و استفراغ شاکی باشد که استفاده تدریجی از مایعات به رفع این مشکل کمک می‌کند.
• فعالیت‌های روزانه: معمولا تا 72 ساعت پس از عمل، استحمام از گردن با پايين بلامانع است. پس از آن استحمام کل بدن قابل انجام است. هنگام استحمام باید مراقب بود که به چشم عمل شده فشار وارد نشود. انجام فعالیت‌های روزمره مانند خواندن، نوشتن، کار با رایانه، رانندگی در صورتی که بیمار دید مناسب داشته باشد بلامانع است. بيمار مي‌بايست پس از عمل از عینک محافظ که جاذب اشعه ماوراي بنفش نيز باشد استفاده نماید. جابجا کردن اشیا داخل منزل در حد متعارف بلامانع است. مادران در هنگام درآغوش گرفتن اطفال دقت نمایند تا از اصابت دست کودک به چشم عمل شده جلوگیری شود. انجام فریضه نماز به صورت کامل 3تا 4 روز پس از عمل بلامانع است. هنگام وضو گرفتن و شستشوی صورت باید مراقب بود به چشم فشار زیاد وارد نشود. در طي 3 تا 4 روز پس از عمل می‌توان تیمم نمود و مهر را به پیشانی نزدیک کرد. روزه گرفتن از روز پس از عمل بلامانع است. اعمال زناشویی چند روز پس از عمل بلامانع است. استفاده از استخر و شنا کردن يک ماه پس از عمل عموماً با استفاده از عینک محافظ شنا بلامانع است ولی شیرجه رفتن در استخر همیشه خطرساز خواهد بود. انجام ورزش‌هایی که خطر اصابت ضریه و توپ به چشم وجود دارد از قبیل کشتی، فوتبال و والیبال ممنوع است. انجام ورزش‌هاي بدنسازي و بلند کردن وزنه متعارف مانعي ندارد. استفاده از کمربند ایمنی هنگام رانندگی تا آخر عمر ضروری است.
• داروهای چشمی پس از پیوند قرنیه عمدتاً شامل قطره، ژل و پماد می‌باشد. متوسط زمان مصرف 2تا3 ماه می‌باشد ولی تصمیم نهایی برعهده پزشک معالج است. در صورتیکه فرد دچار اختلال اشک نباشد معمولا3 تا 4 ماه پس از عمل نیاز به مصرف داروهای چشمی ندارد.
• مطالعات مختلف نشان داده است که مصرف سيگار در مراحل اوليه پس از پيوند، باعث به تاخير افتادن روند ترميم زخم خواهد شد و در مراحل بعدي باعث افزايش خطر رد پيوند مي‌شود. بنابراين توصيه مي‌شود بيماران پيوندي از مصرف سيگار اجتناب کنند.
• در خانمهاي باردار که قبلاً پيوند قرنيه شده‌اند زايمان به هر دو روش طبيعي يا سزارين قابل انجام است.
• مسافرت اعم از هوايي و يا زميني بلامانع است به شرطي که بيمار قطره‌هاي خود را به همراه داشته باشد و در صورت بروز قرمزي چشم پيوندي و يا کاهش ديد، ضمن استفاده از قطره‌ها به سرعت به نزديک ترين مراکز درماني مورد تاييد و يا پزشک متخصص چشم مراجعه نمايد.

مشکلاتی که ممکن است پس از عمل برای بیمار ایجاد شود که مراجعه فوری به پزشک را ایجاب می‌کند:

1. قرمزی و اشک ریزش
2. احساس جسم خارجی
3. حساسیت به نور
4. کاهش دید
5. درد

در صورت پیدایش هرکدام از علایم فوق فرد باید در اسرع وقت به پزشک معالج خود مراجعه نماید و در صورت در دسترس نبودن پزشک معالج و یا ایام تعطیل به مراکز چشم پزشکی دانشگاهی و یا مراکز معتبر مراجعه کند. علل ایجاد کننده موارد فوق به شرح ذیل است:

1. عدم ترمیم اپی‌تلیوم قرنیه و خشکی شدید چشم
2. شل شدن بخیه
3. پاره شدن بخیه
4. دفع پیوند
5. افزایش فشار داخل چشم
6. ضربه به قرنیه و بازشدن زخم
7. عفونت قرنیه
8. عفونت شدید داخل چشمی (اندوفتالمیت)

نکاتی که پس از عمل پیوند قرنیه هر فرد باید بداند و در صورت پیدایش آن‌ها فورا به پزشک مراجعه نماید:

1. قرمزی و اشک ریزش: پیدایش قرمزی توام با اشک‌ریزش و یا بدون آن ممکن است به علت تورم پلک‌ها (بلفاریت)، کمبود اشک و ایجاد خراش‌های میکروسکوپي در سطح قرنیه، پیدایش نقص اپی‌تلیال، شل شدن و یا پاره شدن بخیه و یا دفع پیوند قرنیه باشد. افزایش فشار داخل چشم در اثر مصرف طولانی مدت قطره‌های کورتون گاهی ممکن است باعث قرمزی چشم شود.
2. احساس جسم خارجی: شایع‌ترین علت ایجاد این حالت خراش‌های سطحی قرنیه و کمبود اشک است ولی مهمترین علت آن که درمان فوری را ایجاب می‌کند شل شدن و پاره شدن بخیه می‌باشد. شل شدن و یا پاره شدن بخیه ممکن است از روز بعد از عمل تا سالها پس از آن حاصل شود. بخیه شل و یا باز شده باید در اسرع وقت برداشته شود. چنانچه با برداشتن بخیه استحکام زخم خدشه دار گردد و یا باعث خروج مایع زلالیه از داخل چشم شود باید مجدداً محل زخم را بخیه نمود که این عمل در ماههای اولیه پس از عمل اتفاق می‌افتد ولی در مواردی که زخم استحکام خود را بازیافته است تنها برداشتن بخیه کفایت می‌نماید. خشکی چشم پدیده شایعی است که به درجات مختلف پس از عمل ایجاد شده و باعث احساس جسم خارجی می‌شود که با مصرف قطره و ژلهای اشک مصنوعی مشکل کاهش یافته و یا برطرف خواهد شد.
3. حساسیت به نور: در صورتی که این مشکل به صورت ناگهانی و طی چند روز ایجاد شده باشد عمدتاً به علت پیدایش واکنش‌های دفع در پیوند است که درمان دفع پیوند جزو اورژانس‌های چشم‌پزشکی می‌باشد. گاهی بریده شدن بافت قرنیه توسط بخیه (cheese wire) عامل ایجاد این حالت است که در صورتی که بخیه شل نشده باشد درمان آن با قطره کورتون موضعی است و در صورت شل بودن بخیه علاوه بر برداشتن بخیه شل باید قطره استرویید (کورتون) تجویز نمود.
4. کاهش دید: تغییرات (نوسان) دید پس از پیوند قرنیه امری عادی است و علت آن ترمیم بافت پیوندی می‌باشد ولی چنانچه کاهش دید به صورت واضح و ناگهانی حاصل شود می‌تواند به علت دفع شدید پیوند و یا شل شدن بخیه‌ها باشد. البته سایر علل کاهش دید در افراد سالم بدون عمل پیوند هم علاوه بر موارد فوق ممکن است وجود داشته باشد. گاهی کاهش دید پس از برداشتن بخیه‌ها توسط پزشک حاصل می‌شود که علت آن افزایش شدید آستیگماتیسم به علت عدم ترمیم کامل زخم می‌باشد. در این گونه موارد جهت بهبود دید، بخیه مجدد قرنیه ضرورت دارد.
5. درد خفیف پس از عمل پیوند قرنیه تا زمان ترمیم اپی تلیوم و به علت درجات مختلف از کمبود اشک امری طبیعی است. گاهی به علت کمبود اشک و خشکی شدید چشم هنگام عمل جراحی گوشه‌های پلک بیمار به طور موقت و یا دایم دوخته می‌شود که درد حاصل به علت بخیه‌های پلک است ولی پیدایش درد شدید توام با التهاب داخل چشم مساله بسیار اورژانس و وخیمی می‌باشد. پیدایش درد شدید در چند روز اول پس از پیوند باید توسط بیمار و جراح جدی گرفته شود. پیدایش عفونت‌های داخل چشم پس از عمل مساله بسیار خطرناکی است که ممکن است در اثر عمل جراحی و یا انتقال عفونت از قرنیه دهنده به گیرنده ایجاد شود به همین دلیل لازم است چند روز اول پس از عمل روزانه بیمار توسط پزشک معالج معاینه شود.